نقش برتر پارس ، معماری، عمران، شهرسازی ، مرمت

بخشی از مطلب
 امامزاده محمد محروق:
 
دیگر از بناهای دیرسال نیشابور بقعه‌ی امامزاده محمد محروق است، که بر اساس گفته‌ی سید احمد یزدی اردکانی صاحب شجرة الاُولیا، از نسابین مشهور و معتبر، از فرزندان بلافاصله‌ی امام چهارم، علی بن حسین (زین العابدین) علیه السلام، یکی زید شهید است که چهار پسر داشته؛ نخست محمد و دوم یحیی و سوم نیز یحیی ملقب به ابی عیسی و چهارم حسین ملقب به ذی الدمعه که گویند از فرط گریستن از خوف خدا  در فرجام زندگی نابینا شده بود و در زهد و تقوی و علم و فضل سرآمد روزگار خویش به شمار می‌آمده و کنیه‌ی وی ابو عبدالله بوده است و به روایت امام صادق، ذی الدمعه، در سال 134 هـ.ق دامن از سرای خاک برگرفته و به عالم باقی شتافته است. از فرزندان وی علی و حسین و یحیی و محمد را نام برده اند، که این محمد، نام مادرش ام ولد مسما به عاتکه، در نیشابور شهید شد و مقبره اش اینجاست و نبیره‌ی اما سجاد علیه السلام می‌باشد و به «امامزاده محمد محروق» معروف است.
 
در سلسله نسب وی نوشته اند:
 
محمد بن الحسین بن زید بن علی بن حسین بن علی بن ابیطالب علیه السلام، آرامگاه وی در تلاجرد علیاست. گفته اند؛ امامزاده محمد محروق، عاشق یکی از دختران بنی امیه بوده، چون دختر  به مذهب تشیع روی آورده به فرمان خلیفه به وسیله‌ی یزید بن ملهب، حاکم خراسان، شهید و سوزانده شده است، و بدین سبب «محروق» نامیده می‌شود.
 
بر دیوار حرم وی سنگی نسب شده که اثر دو جای پای بر آن دیده می‌شود و گویند جای پای امام رضاست... . امام رضا هنگام گذشتن از نیشابور به زیارت این امامزاده رفته اند.
 
بر سردر ورودی این امامزاده نگاشته اند که این عمارت در سنه‌ی 1119 هـ.، در عصر شاه سلطان حسین صفوی مرمت شده و سلطان نامبرده دو رشته قنات وقف آن کرده است و نیز به یک سوی سردر کاشی شده‌ی آن نقش شده که: السلطان الاعظم ابوالمظفر طهماسب الصفوی الحسینی بهادر خان تاریخ 1041هـ. (در این تاریخ شاه صفی بر ایران سلطنت می‌کرده)، بنابراین بنای این عمارت از شاه طهماسب می‌باشد که شاه صفی آن را مرمت نموده است.
 
در ایوان حرم ضمن آیت الکرسی، نوشته شده: «فی ایام دولت السلطان الأعظم تراب آستانه خیر البشر ابوالمظفر طهماسب الصفوی الحسینی بهادر خان خلد اله ملکه و سلطانه و افاض علی کافّة  البرایا عدله و احسانه
 
خدایا تو این شاه درویش دوست    که آســایش خلق در ظلّ اوست
 
بسی بر سر خلق پاینـــــــده دار    به توفیـق و طاعت دلش زنده دار
 
البانی هذه العماره سیادت و نقابت پناه امیر کمال الدین شاهمیر حسین الساعی محمد یوسف». روی کتیبه؛ سوره‌ی مبارکه‌ی «لم یکن الذی کفرو ...» تا اخر در سمت راست ایوان در بالا نصب نموده اند. قطعه شعری  از زمان شاه سلطان حسین به جای مانده و تاریخ آن 1119هـ.ق می‌باشد بدین مضمون:
 
در زمان دولت شاهنشـــــــــه گیتی ستــان    شاه دین سلطان حسین عادل صاحبقــــران
 
آن که در باغ جهــــــــان عدلش کند کار بهـار    آن که در عالم بود چون ابر رحمت سایبــــان
 
شمع ایوان عدالت خان محمدخان که هست    چهارده معصــــوم باشد حافظ او در جهــــان
 
ساخت مسجد با مصــلی در نشابور و نمــود    آب تالاگـــــرد را از صــــــافی طیـــــنت روان
 
یافت توفیق از خـداوند جهان‌‌ان‌خیرخــــــواه    کرد تعمیــــــــــر زیارت را برای مومنــــــــــان
 
روح پاک حضرت موسی بن جعفر شاد شــد    گشت آباد از سر نو روضـــه خلد آشیـــــــان
 
از هزار و صــــــــــد نوزده بودی که کـــــــــرد    ثلث آن آب روان را وقــــف این عالی مکــــان
 
در طرف چپ، کتیبه‌ی دیگری است از ناصر الدین شاه قاجار، که دو سهم آب یکی از رودخانه‌ی بوژمهران و دیگری از رودخانه‌ی فرخک، که دو سهم آب رودخانه‌ی فرخک، به وسیله‌ی شاهزاده پرویز میرزا، برای امامزاده وقف شده است به سال 1297هـ.ق. در زمان شاهنشاه جمجاه اسلام پناه السلطان بن سلطان و الخاقان بن خاقان ناصرالدین شاه قاجار خلد اله ملکه در عهد ایالت نواب مستطاب مالک الرقاب عم اکرم شاهنشاه حسام السلطنه مراد میرزا دام الشوکة و تصدیق نواب مستطاب شاهزاده پرویز میرزا دام الجلا له از قرار رقم قدر و توام مالیات دوسه یکی از میان رودخانه‌ی فرخک که وقف امامزاده لازم التعظیم امامزاده محمد محروق و امامزاده ابراهیم می‌باشد به تخفیف ابدی مقرر فرمودند که همه ساله منافع آن را صرف و خرج بقاع منوره ایشان نمایند و ... .
 
 
 
- امام زاده ابراهیم:
 
در کنار بقعه‌ی امامزاده محمد محروق امامزاده‌ی دیگری بنام ابراهیم در بستر خاک آرمیده است که بقعه‌ی او همانطور که در عکس دیده می‌شود در جوار امامزاده محمد محروق، آن رونق و معروفیتی را که می‌باید نیافته است. حرم وی به وسیله‌ی دری به حرم امزاده محمد محروق راه دارد. ارتفاع گنبد کوچکتر از گنبد امامزاده محروق است. این ابراهیم را از فرزندان بلافاصله‌ی موسی بن جعفر علیه السلام دانسته اند.
 
 
 
- چاه مراد:
 
در سمت قبله امامزاده جایی است که آن را دارالحفاظ می‌گویند و در سمت راست آن چاهی قرار داشته و گفته اند، دختری که گویا همسر امامزاده محمد محروق بوده است در آن چاه غیب شده و تا این اواخر دختران دم بخت از این چاه مراد می‌خواستند که اکنون سر آن را پوشانیده اند و از اذهان بسیاری دور شده، در سالیان اخیر بقعه‌ی امامزاده مرمت شده استف تعدادی از بزرگان نیشابور داخل حرم امام زادهمدفون می‌شدند از جمله نماینده‌ی نیِّرالدوله بنام حاج محمد مهدیخان اعتماد الایاله و برادرش عبد الباقی خان، پسران بابا خان درست زیر قدم داخل امامزاده کنار یکدیگر را می‌توان نام برد که در تعمیرات جدید سنگ‌های مرمر این دو مقبره را بر داشته اند.
 
 
 
- روایت دیگری از زندگی امامزاده محروق:
 
داستان زندگی غم انگیز و حماسی امامزاده محمد محروق بصورت صریحتری آمده است که برای بهتر بیان کردن آن کمی‌به عقب بر می‌گردیم:
 
گفته اند طبیعت موجودات را فریب داده و لذت را در شهوت گذاشته تا بقاء و دوام نسل‌ها را تضمین کند. شکی نیست که لذّت، عامل اساسی حفظ بقاست و هیچ گاه انزجار دو موجود ازیکدیگر نسلی نمی‌آفریند. از انسان‌ها همه چیز شنیده ایم و این هم یکی از آنهاست!!!
 
نه ماه و نه روز! قبل از 16 ربیع الاول سال 170 هـ.ق. در بغداد حادثه‌‌‌ای برعکس راه و روش‌های انسانی، صورت می‌گیرد،‌هارون الرشید با زبیده -دختر عم خویش (دختر جعفر بن منصور دوانیقی) و سوگولی حرمش- مشغول بازی شطرنج است، شرط این بازی دلخواه طرفین می‌باشد. بار اول زبیده مات می‌شود و‌هارون الرشید از او می‌خواهد که کاملا لخت مادرزاد شود! التماس زبیده برای انصراف‌هارون به جایی نمی‌رسد و زبیده با اکراه کاملا لخت و عریان می‌شود و بازی ادامه دارد. این بار‌هارون مات می‌شود! زبیده به وی دستور می‌دهد با زنی که کنیز آشپزخانه است به نام مراجل همبستر شود و تضرع‌هارون که خود را وعده به زبیده داده بود بجایی نمی‌رسد و اجبارا با این زن همخوابه می‌شود، محصول این قمار  بزرگ که در شب 16 ربیع الاول سال 170 هـق. که در خلافیت عباسیان از اهمیت ویژه‌‌‌ای برخوردار است حاصل می‌گردد و عبد الله مأمون –خلیفه‌ی آینده- متولد می‌شود و در حقیقت این زبیده است که مات می‌شود!  در همین شب خلیفه‌ی عباسی فرمان قتل ولیعهد بیست و دو ساله یعنی برادرش را به هرثمه بن اعین صادر می‌کند، هرثمه برای اجرای حکم بیرون می‌رود که از تولد فرزند‌هارون مطلع می‌شود و برای کسب تکلیف مجدد به خدمت‌هادی بر می‌گردد که با کمال تعجب‌هادی را در بستر خویش مرده می‌یابد.‌هارون از جریان مطلع می‌شود و همان شب به کمک خیزران مادرش و یحیی بن خالد برمکی به مسند خلافت تکیه می‌زند. بنا بر این در این شب خلیفه‌ی عباشسی که فرمان قتل برادرش را صادر کرده بود خود می‌میرد، مقتول آینده خلیفه می‌شود و خلیفه‌ی آینده نیز متولد می‌گردد!‌هارون تولد مأمون را به فال نیک گرفته  و از میان 28 فرزند خویش (چهارده دختر و چهارده پسر)، ایمن را جانشین و مأمون را ولیعهد امین انتخاب می‌کند. در سال 193 هـق.‌هارون در سناباد طوس مرد و امین در بغداد به خلافت نشست. اختلاف دو برادر به قتل امین و  خلافت مأمون منتهی شد. توقف طولانی مأمون در مرو موجی از عصیان را در بلاد عرب بدنبال داشت. ابالسرایا یکی از فرماندهان سپاه هرثمه از آن جمله بود که یکی از فرزندان امام حسن مجتبی (ابن طباطبا) را به خلافت انتخاب کرد و سپاهیان اعزامی‌مأمون را بارها در هم شکست، اما ناگهان این خلیفه مرد و ابوالسرایا، محمد بن محمد بن زید بن علی بن الحسین علیه السلام را به عنوان خلیفه انتخاب کرد و بعد از جنگ ده ماهه  با سپاهیان مأمون عاقبت شکست یافت و همراه با امامزاده به شوش فرار کرد که هر دو به دست هرثمه اسیر شدند و ابوالسرایا را شقّه کرد و امامزاده را به مرو برد تا خلیفه خود تصمیم بگیرد. گویند در نیشابور به فرمان محرمانه‌ی مأمون  این جوان بی گناه را کشتند و جسد نیمه سوخته‌ی او را در گورستان تلاگرد (تلاجرد امروز(۱)) به خاک سپردند.
 
مادر امامزاده محمد محروق – فاطمه دختر علی بن جعفر بن اسحاق بن علی بن عبد الله بن جعفر بن ابی طالب- می‌باشد و همانطور که گفته شدف امام هشتم شیعیان، قبر امامزاده محمد محروق در نیشابور زیارت فرموده است.
 
بنابراین، شهادت امامزاده در پرده‌ی ابهام باقی ماند و روایت اول را ذکرکردم اگر چه دومی‌صحیح به نظر می‌رسد اما به هر حال در وجود این امامزاده شک نمی‌توان داشت.