نقش برتر پارس ، معماری، عمران، شهرسازی ، مرمت

معماری گوتیک، بررسی سبک و شیوه معماری گوتیک

بخشی از مطلب
وجه تسمیه : واژه گوتیک منسوت به گوتها ، اصطلاحی است از معماران عصر رنسانس که به تحقیر به معماری قروم وسطایی اروپا به مرکزیت فرانسه اطلاق کردند . واژه گوتیک ، صرفا برای معماری اطلاق نشده و لیکن چون معماری گوتیکنسبت به سایر هنرها همانند تندیسگری و نقاشی ازاهمیت بیشتری برخوردار بود ، به همین خاطر گوتیک را بیشتر مترادف با معماری دانسته اند.
"سوژر" معتقد بود که باید کلیسایی ساخت که مملو از نور باشد ، و همین امر در ایجاد پنجره‌های بزرگ کلیساهای گوتیک تاثیر بسزایی داشت . معماری:
این دوره معماری در اروپا طی سده‌های سیزدهم و چهاردهم شکل گرفت و شکل گیری آن در این دو سده مراحلی را طی نموده است که به نظر می‌رسد میتوان آنرا در سه دوره گوتیک آغازین ، گوتیک پیشرفته و پسین بررسی نمائیم .
الف ) گوتیک آغازین : معماری گوتیکدر فرانسه البته با دوباره ساختن کلیسای" سن دنی" پاریس آغاز شد واز قدیمی‌ترین بناهای عصر گوتیک محسوب می‌گردد . با اینکه کلیسای" سن دنی" هم آثار رومانسک در آن مشهود است و هم گوتیک ، لیک کلیسای دوره انتقال محسوب می‌شود
در در غلامگردشها و نمازخانه‌های کلیسای دیر سن دنی از طاق جناغی استفاده شده است .تاق جناقی ، با توجه به وجود قوسهای متقاطع یا اریب در زیر طاق گهواره‌‌‌ای خیلی آسان شناخته می‌شود ، این قوسها نقش آرماتور یا مسلح کننده‌‌‌ای را دارند که به عنوان چهارچوبی برای استخوان بندی ساختمان عصر گوتیک مورد استفاده قرار گرفته اند .


کلیسای لائون: در سال 1200 میلادی تکمیل گردید .تاق جناغی و قوس تیزه دار محراب و جایگاه خوانندگان توسعه یافت و پلان کنونی آن نسبتا دراز و باریک است و انتهای شرقی آن راستگوشه است .
در بندهای صحن این بنا ، طاقهای جناغی شش بخشی مشخص شده است . قوس بندی صحن ،بالکانه ، سه دهانه و ردیف پنجره‌های زیر گنبد ، هم از ویژگیهای گوتیک اولیه است از جمله عناصر دیگر گوتیک آغازین این کلیسا ،پخ درگاهها و پنجره‌ها و ساختمان باز و نورگیر برجهااست.

کلیسای نوتردام پاریس : در سال 1163 میلادی ساخته شد، که متعلق به سبک گوتیک آغازین است ، کلیسا پنج راهرو قابل ملاحظه دارد ، صحن اصلی به روش گوتیک آغازین چهاربخشی است و یک دهانه به شکل یک رشته نقشهای گل سرخی دارد . ردیف پنجره‌های زیر گنبدی با پایین آوردن نقشهای گل سرخی دارد ، سه دهانه تا حد بالای بالکانه ، پایین آورده شده اند .
معماری گوتیکآغازین ، دوره متمایز شدن از هنر رومانسک و خودسازی و تکامل شیوه گوتیک است ، که نیمه دوم قرن دوازدهم میلادی را فرا گرفت و به انگلستان نیز نفوذ یافت .

ب ) معماری گوتیکپیشرفته : در میانه سده سیزدهم معماری گوتیک به اوج اعتلای خودرسید ، بلندی و سبکی کم سابقه و باریکی جزرها و نازکی دیوارها ، کشیدگی برجها و مناره‌ها و تیزی سر مناره‌ها ، تکرار و تاکید قائمهای ساختمانی ، سطح این دیوارها یشان سراسر از شیشه بندی منقوش پوشیده شده بود تا نور بیشتری به فضای گسترده شبستان بتاباند . و نقش برجسته کاری از ردیف هیکل کوچک اندام قدیسان بر قوسهای مکرر درگاههای ورودی و مشبک کاری بر سنگ و تزیینات سطحی افزایش یافت ، و این همان تحولی بود که گوتیک "مشعشع "نام گرفت .
درمعماری کلیسای جامع آمین و سنت پل در پاریس دو عنصر مهم معماری گوتیکبه شیوه‌‌‌ای بارز به کارگرفته شده : نخست عنصر ساختمانی که عبارت است از جرزهای پشت بند، توام با پشت بند‌های معلق ( شمعهای شمشیری ) بر پاشده در دو جانب بیرونی پیکر اصلی کلیسا برای پایداری در برابر رانش سقف بسیار بلند و استحکام بخشیدن به بدنه نازک و سبک دیوارها ، و دیگر عنصر تزیینی که عبارت است از گستردگی شیشه بند منقوش.

کلیسای شارتر : این کلیسا که از دو بازوی عرضی و طولی تشکیل یافته است ،در صحن اصلی دارای مفصل بندی قابل توجهی بود .
ویژگیهای گوتیک پشرفته در این است که1- با طراحی دیوار صحن ، نور بیشتری از طریق ردیف پنجره‌های بزرگتر شده زیر تاق به درون صحن راه می‌یافت . 2- استفاده از پشت بند‌های بازویی ، حذف بالکانه خطابه را از بالای راهروی جانبی ممکن می‌ساخت . 3- در ردیف پنجره‌های زیر تاقی بر پنجرههای بزرگ زیر قوس تاکید شده است . 4- استفاده از شیشه‌های منقوش و رنگی که با همه تلاش به علت رنگی بودن شیشه‌ها ، داخل کلیسا‌ها تا حدودی تاریک هستند .

کلیسای آمین : در قرن 13 میلادی بنا شد . پلان آن از نقشه کلیسای" شارتر" اقتباس شده است ، ارتفاع در آن سرگیجه آور بوده است ، سراسر دیوار در بالای ردیف تاقی شبستان به صورت ردیف پنجره درآمده است . که تاکید بر عمودیت و شفافیت را می‌توان در تحول طراحی نماها به شیوه گوتیک مترقی نیز جستجو کرد .

سبک مشعشع : نیمه اول سده سیزدهم میلادی ، دوره‌‌‌ای که معماری با ظرافتکاری‌های با شکوه پدید آمد ، سبک" مشعشع" نام گرفته است و در نیمه دوم قرن سیزدهم حکمفرما گردید ، مانند کلیسای « سنت شاپل » ، این بنا در شهر پاریس قرار دارد . و در ابتدا قرار بود که به کاخ شاهی متصل شود .در ساختمان سنت شاپل تحلیل رفتن دیوار و کوچک شدن بدنه ستونها را شاهدیم . بیش از سه چهارم کل بنا را شیشه منقوش تشکیل می‌دهد، هنوز شیشه‌های منقوش به رنگ گلسرخ و بنفش باقیمانده است . تاکید بر نازکی و ظرافت هر چه بیشتر عناصر معماری و کنده کاری ظریف جزییات است .

کلیسای بووه : درقرن13 میلادی ساخته شد ، که در‌‌ان‌با استفاده از استخوان بندی سنگی ، ارتفاع ساختمان را افزایش دادند . که ارتفاع آنرا به 47 متررساند ،همراه با تاقهای شش بخشی گوتیک آغازین .

ج ) معماری گوتیکپسین :"شعله آسا": در این زمان معمار گوتیک تلاش وسیعی در جهت ایجاد قوسهای متقاطع داشت که فشار تاق را بدون واسطه سر ستونها، مستقیما به پایه‌های بنا منتقل کند . پنجره‌های وسیعتری جای پنجره‌های وسیع پیشین را گرفتند و شبکه‌های داخلی آن به صورت شعله‌های آتش در می‌آمد .
در حقیقت معماری گوتیکپسین عبور از معماری سبک مشعشع به گوتیک شعله آسا بود و آن هم به علت استفاده از نقش و نگارهای نوک تیز چنین نامی‌به خود گرفت . در قرن چهاردهم این مسئله وقوع یافت و این سبک در اواخر قرن پانزدهم به اوج شکوفایی رسید .معماری نرماندی فرانسه ، از آثار سبک معماری شعله آسا است ، کلیسای" سن مالکو" در شهر روان پایتخت نرماندی است ، که 54 متر طول دارد و 5/22 متر ارتفاع آن است .سه درگاه ورودی با دو تاق نما در طرفین آنها با یک قوس به طرف بیرون انحنا یافته است .

معماری گوتیکدر کشورهای اروپایی:
معماری گوتیکدر ایل دو فرانس متولد شد و دامنه نفوذش به سایر کشورهای اروپایی کشیده شد. بر این اساس در هر یک از این کشورها معماری گوتیک دارای ویژگی خاص است .
گوتیک در انگلستان : به سه مرحله :گوتیک نخستین ، گوتیک مزین وگوتیک قائم تقسیم می‌شود . در معماری گوتیکآغازین در انگلستان پنجره‌های بسیار بلند و نوک تیز و تاقیهایی به همین روش پدیدار شد که" سبک نیزه ای" نام گرفت . ویژگیهای معماری گوتیک انگلستان در کلیسای" سالزبری" که در 1260 میلادی ساخته شد،تجسم یافته است . پلان بنای سالزبری دارای دو بازوی عرضی ، یک راهروی اصلی و دو دالان کناری است با استفاده از دیوارهای قطور . دارای برجهای کوتاه و جرزهای افقی تورفتگی و سردرهای کوچک ورودی است . در نقوش برجسته و نقش و نگارهای سه دهانه این کلیسا جزئیات بسیار زیادی ملاحظه می‌شود .

معماری گوتیکدر آلمان : معماری این ناحیه غیر مذهبی بودو اولین و بهترین آثار معماری گوتیک تیمچه‌های بزازان است.
کلیسای سنت الیزابت : از بناهای این دوره در آلمان است. راهروهای جانبی بخش عمده‌‌‌ای از نقش حائل بندی لازم برای تاق مرکزی را انجام می‌دهند . پشت بلند معلق دورتادور بنا به چشم نمی‌خورد و تا اندازه‌‌‌ای عاری از تزیین به نظر می‌رسد . نور بیرون از شیشه‌های دو ردیف پنجره، داخل می‌شود .

معماری گوتیک در ایتالیا: بناهای با شکوهی نظیر کلیسای" میلان" را پدید آوردند . کلیساهای « اورویتو » ، « سینا » ، « آسیزی » و « فلورانس » آمیزه‌‌‌ای از سه هنر بیزانسی ، رومانسک و گوتیک بود .
ایتالیایی‌ها به علت داشتن اقلیم متفاوت از پنجره‌های بسیار بزرگ استفاده نکردند و از پنجره‌های کوچک بهره بردند . به جای استفاده از پشت بند‌های گوتیک ، دیوارهای ضخیم و کمربند‌های آهنی را ترجیح می‌دادند .
کلیسای فلورانس : در سال 1294 میلادی توسط « آرنولفودی کامبیو » آغاز گردید . روی دیوار صرفا در نقاطی پنجره‌های روزنه مانند کوچکی تعبیه شده است .سطوح دیوارهای برخی کلیساها ، با طرحهای هندسی مرمرنشان تزیین شده اند ، صرف نظر از یک پنجره قوس جناغی و پوشیده بودن صحن کلیسا با تاقهای جناغی عناصر بسیار اندکی می‌توان یافت که این ساختمان را ساختمانی گوتیک نشان دهد .گنبد با آنکه در نظر دارای قوس جناغی است ، ولی تفاوت آشکاری با برجهای محل تقاطع در کلیساهای دیگر گوتیک دارد . برج ناقوس کلیسا‌ی فلورانس که در سال 1334 میلادی توسط جوتوی نقاش طراحی شد ، به شیوه ایتالیایی ، جدا از کلیساقرار گرفته است ، این برج از پایه مستقل است . صحن آن بعدها بر مربع متقاطع افزوده شده است ، در ایتالیای دوره گوتیک می‌توان به" کاخ مردم "در شهر سینا و کاخ" دوگاله" در شهر ونیز اشاره کرد .
"کاخ مردم " به عنوان مرکز دنیوی اجتماع یعنی تالار شهر، به اندازه کلیسای شهر موضوع غرور مردم به شمار می‌رفت و "کاخ سینا" بعنوان یک مسئله سیاسی تحسین برانگیز دارای تقارن بیشتری نسبت به بناهای هم دوره اش بود . در یک طرف آن برج رفیعی واقع است که همراه با برج ناقوس کلیسای فلورانس از نخستین برجهای ناقوس در ایتالیا محسوب می‌شود و محل خبر رسانی مردم شهر در روستاهای اطرافش بوده است .
پیکر تراشی در معماری گوتیک: پیکر تراشی گوتیک به طور کامل از کلیساهای این دوره پدیدار شد و بر روی درهای غربی قرار گرفت . نقش برجسته‌های گوتیک نسبت به پیکر تراشی رومانسک از تکامل بیشتری برخوردار بوده است . پیکره‌های سردر غربی کلیسای" شارتر" که به صورت یک پارچه از کار درآمده است بیانگر عظمت مسیح است . تولد ، معرفی مسیح در معبد و مسیح کودک در دامن مریم در سمت راست و معراج مسیح بر سردر سمت راست کنده شده است . اوج پیکر تراشی گوتیک را در برخی تندیس‌های کلیسای" رایمز" می‌توان دید ، تندیس‌های گوتیک انعکاسی از عقاید و هنر مسیحی است . اواخر قرن سیزدهم خاصه در آلمان اینگونه تندیس‌ها جنبه مذهبی شایانی یافت . مانند پیکره‌های مریم و مسیح که به« پی تا »معروف است و غالبا چوبی است .

شیشه منقوش در معماری گوتیک( ویترای ) :
اوج معماری گوتیکدر پیکره تراشی و شیشه منقوش است زیرا در هیچ دوره‌‌‌ای از شیشه با چنین مهارت و زیبایی استفاده نشده است . بهره از شیشه‌های رنگی در اوایل قرن 14 میلادی برای تزیین پنجره‌های کلیسا به اوج خود رسید .
روش ویترای اینچنین است که شیشه را با دمیدن شکل می‌دادند یا درون غالبهای با ضخامت‌های متغییر می‌فشردند و یا از میان غلطک می‌گذراندند، سپس شیشه ورقی را می‌بریدند و به صورت قطعات چهار گوش در می‌آوردند و با تبدیل کردن آنها به قطعات کوچکتر و چیدن شیشه‌ها روی میزصافی بر اساس طرح خاص و ریختن سرب میان آنها شبکه‌های بزرگی از شیشه‌های رنگی برای نصب در قاب‌های پنجره کلیسا آماده می‌شد . در دوره گوتیک شکل پنجره‌ها بر اساس شیشه‌های منقوش دارای روندی تکاملی بوده است .
و.....